“አገር በቀል” የኢኮኖሚ ፖሊሲ ወይስ “የዋሽንግተን ስምምነት”፡ በሽታውን ያልተናገረ መድኀኒት አያገኝም

ይህ ፅሁፌ የመነግስትን ስህተት ነቅሶ ነጋሪና ከአገራችን ብሄራዊ ጥቅምጋ ወጋኝ እንጂ የመንግስቴ ተቃዋሚ ወይም ጠላት አድረጎ እነደማያስወስደኝ ተስፋዬ ነዉ፡፡ ዕዉቁ ምሁራችን ነጋድራስ ገ/ህይወት ባይከዳኝ የዛሬ 100 አመት ግድም እንዳለዉ “መንግስቱን የሚወድ ሰው ያ ቅዱስ ቅዱስ የሚለው አይደለም ጥፋቱን የሚገልፅለት እንጂ’’

1. “አገርበቀል” የተባለውን የጠቅላይ ሚኒስትር ዐቢይን የኢኮኖሚ ማሻሻያ ፖሊሲን በጥልቀት ለመረመረው፣ “ዋሽንግተንበቀል” እንጂ በፍፁም አገርበቀል አይመስልም። እንዴት? ምክንያቱም ለታዳጊ አገሮች ከተዘጋጁትና ገበያችሁን ለኛ ክፈቱልን፣ ንብረቶቻችሁንም እኛ እንግዛቸው ከሚሉትና ዋሽንግተን ከተማ ዋና መሥረያ ቤታቸው ከሆነው የምዕራብ አገር ዋንኛ ጥቅም አሰከባሪ ከሆኑ የዓለም የገንዘብ ድርጅት እና የዓለም ባንክ ፕሮግራም መመሪያዎች ጋር በጣም ተመሳሳይ ስለሆነና ከዛም የተቀዳ ስለሚመስል ነው (ለአብነትም “IMF Pamphlet No. 47, 2019”ን ይመልከቱ)።

ፖሊሲው አገርበቀል እንዳልሆነ ማያሳው የኢትዮጵያን እውነተኛ የኢኮኖሚያዊ ችግሮች ምን እንደሆኑ ከመረዳት አይጀምርም። በዚህ ምክንያት በፖሊሲው ውስጥ ያለው የችግሮቻችን ግምገማ እና የምርመራው ውጤት በመሬት ላይ ካለው ተጨባጭ ጉዳይ ይልቅ የእነዚህ “የዋሽንግተን ድርጅቶች ስምምነት” በሚባለው የፖለሲ አቅጣጫ ላይ የተመሠረተ ነው። ይህም ማለት፤ በመጀመሪያ፣ የእስካዛሬው የኢኮኖሚ ዕድገት ምንጭ ምን ነበር የሚለው የሰነዱ ትንታኔ አሳሳች ነው። ምክንያቱም የዕድገቱ አብዛኛው ምንጭ የካፒታል ክምችት ነው ይላል (በመሆኑም ከ10 በመቶ ዕድገት ውስጥ የካፒታል ማከማቸቱ ድርሻ 5.6 በመቶ ነው፣ ቴክኖሎጂ ወይም ምርታማነትን ማሳለጥ በ 2.6 በመቶ ይከተለዋል)። ሃቁ ግን የካፒታል አስተዋፅዖ 1.6 በመቶ ብቻ ሲሆን የሠራተኛው አስተዋፅዖ 2.4 በመቶ እና የቴክኖሎጂ/ምርታማነት ማሳለጡ ከ1 በመቶ የማይበልጥ እንደነበረ እናውቃለን። የቴክኖሎጂ አስተዋፅዖ፣ እንኳን እኛ አገር የአደጉ አገሮችም ቢሆን ወደ 2 በመቶ ያህል ነው። ይህ የተሳሳተ የመንግሥት የዕድገቱ ምንጭ አረዳድ “አገርበቀል” የተባለው ፖሊሲውን የትኩረቱ አቅጣጫ ምርትን ወደ መፍጠር ሳይሆን የምርት ሁኔታን ወደ ማሳለጥ እንዲሔድ አድርጎታል። ለዚህም ሳይሆን አይቀረም የዚህ ዓይነት ፖሊሲዎች በሰነዱ ውስጥ የበዙት።

ኹለተኛ፣ በፖሊሲ ሰነዱ ውስጥ ጥቅም ላይ የዋለው የተጋነነ የአገራዊ ምርት ወይም የ“GDP” ዕድገት በእርግጠኝነት መንግሥትን የተሳሳተ የገቢ አሰባሰብ ችሎታ የእንደሚኖረውና የተሳሳተ ዕዳ የመሸከም አቅም እንዳለውም ሊያመላክተዉ ይችላል። (ለምሳሌ፣ ሰሞኑን በአፍሪካ የታየው ከፍተኛ የዕዳ ጫና ቀደም ብሎ የተደረገ የእንደዚህ ዓይነቱ አብረቅራቂ የዕድገት ትንበያ ውጠት ነው።) እኔ እንደማስበው፣ ከዚህም በተጨማሪ በፖሊሲው ላይ የተሰጠው የቁጠባ መጠንም በዕጥፍ የተጋነነና የድህነቱም መጠን ከእውነታው በብርቱ ያነሰ ነው። እነዚህ በመሬት ላይ ያሉ ሀቆችና ተዛማጅ ጉዳዮች በዚህ የፖሊሲ ሰነድ ውስጥ እንዲገቡ አለመደረጉ ለሚቀጥሉት 3 ዓመታት ተብለው የወጡ እቅዶች ፣ ፖሊሲዎች እና አፈፃፀማቸው እውን መሆናቹውን እነድንጠራጠር የሚያደርጉ ናቹው።

2. “ማክሮ ኢኮኖሚያዊ ፖሊሲዎች” የተባሉትን የሰነዱን ፖሊሶዎች በተመለከተ፣ የሰነዱ አዘጋጆች የአገሪቱን የማክሮ (ዐቢይ) ኢኮኖሚያዊ ችግሮችና መሠረታዊ ምንጮች የተረዱት አይመስልም። እነዚህ መሠረታዊ ችግሮች የሚከተሉት ናቸው፡- ሀ) የየዘርፉ ኢኮኖሚየዊ ዕድገት አለመጣጣም፤ ይህ በመሠረቱ ማለት የታቀደው ዕድገት አገሪቱ ልትከውነው ከምትችለው የምግብ አቅርቦትና የውጭ ምንዛሬ የማፍራት አቅም ጋር የማይዛመድ ነው፣ ለ) የልማት ወጪ አሸፋፈኑ በውጭ ዕዳ እና በገንዘብ ማተም ላይ ጥገኛ መሆኑ እና ሐ) በዕድገትና ትራንስፎርሜሽን የመካከለኛ ጊዜ ዕቅዱና በዓመታዊ በጀት እንዲሁም በየሚኒስቴር መሥሪያ ቤቶች ባሉት የረጅም ጊዜ ዕቅዶች መካከል መኖር የነበረበት መስተጋብር አለመኖሩ ናቸው። “አገርበቀል” የተባለው የፖሊሲ ማስተካከያም የተወጠነው እነዚህን የማክሮ ኢኮኖሚው ችግሮች መሰረታዊ ምንጮች መጀመሪያ ሳይለይ ነው ። ችግሩ ሳይለይ መፍተሄ ሰጥቶ ጉዳዪ ይከወናል ማለት ደግሞ፣ አነሰ ቢባል የዋህነት ነዉ፡፡

3. ወደ “አገርበቀሉ” የፖሊሲ ሰነድ “መዋቅራዊ እና ክፍለኢኮኖሚያዊ/የሴክተር” ፖሊሲዎች ስንመጣ፣ የሰነዱ አዘጋጆች የኢትዮጵያን መዋቅራዊ ችግሮች በጽንሰ ሐሳብ ደረጃ የተረዱት አይመስልም። በዚህም ምክንያት እነዚህን ችግሮች ለመቅረፍ የታቀዱት ፖሊሲዎቹም ለችግሩ መፍትሔ የሚሆኑ አይደሉም።

አብዛኞቹ የአፍሪካ አገሮች ከታሪካቸዉ የወረሷቸዉ ለየት ያሉ መዋቅራዊ ችግሮች አሏቸው። ከሦስት ዐሥርት ዓመታት በፊት እንዲህ ዓይነቱን መዋቅራዊ የኢኮኖሚ ችግሮች የአፍሪካ ኢኮኖሚ ኮሚሽን ሲዘረዝራቸው “በመሰረታዊ ኢኮኖሚያዊ እና ማኅበራዊ መሠረተ ልማት ያሉ ጉድለቶች፣ የምርምር አቅም አለመኖር፣ ደካማ ምርታማነት፣ ኢመደበኛና ከእጅ ወደ አፍ የሆነ ኢኮኖሚ ገጽታ፣ የቴክኖሎጅ ዕውቀት መሠረት አለመኖር፣በውጪው የኢኮኖሚ ዘርፍ ላይ ከመጠን በላይ ጥገኛ መሆንና ተያየዥ የሶሻልና የፖለቲካ ችግሮችና ደካማ የሰው ኀይል ልማት” ብሎ በይኗቸው ነበር። በእንደዚህ ዓይነት ሁኔታ የዋጋ ንረት (ግሽበት)፣ የከፍያ ሚዛን ጉድለት፣ የዕዳ ጫና የእነዚህ መዋቅራዊ ችግሮች ውጤቶች ናቸው። ኮሚሽኑ የአፍሪካን የኢኮኖሚ ቀውስ ለማስቀጠል ያሴሩ መዋቅራዊ ችግሮች ብሏቸውም ነበር።

በእኔ አስተያየት የኢትዮጵያ ኢኮኖሚ ዛሬ የሚያሳየው ይህን መዋቅራዊ ችግር ነው። ስለሆነም መፍትሔውም መዋቅራዊ ባሕሪዎች ያሉዋቸው ፖሊሲዎች ናቸው። እነዚህ ከአፍሪካ የኢኮኖሚ ኮሚሽኑ አረዳድ የተመዘዙ የኔ የመዋቅራዊ ችግሮች መረዳት ከዚህ በታች ባለው ሠንጠረዥ ውስጥ በቀኝ በኩል ከተሰጡት “የአገርበቀሉ” ማሻሻያ ፖለሲ አረዳድ ጋር በንጽጽር (በግራ በኩል) ተሰጥቷል፡፡

የኢትዮጵያ መዋቅራዊ ችግሮች ምንድን ናቸው? ችግሮቹን ለመፍታት የሚያስፈልጉት ፖሊሲዎችስ?

4. ከላይ በተሰጠው ሰንጠረዥ ውስጥ የተጠቀሰው የ“አገርበቀሉ” የፖሊሲ ሰነድ የኢትዮጵያ መዋቅራዊ ችግሮች አረዳድ ትክክል ነው እንኳን ብለን ብንወሰድ (ይሔ መቼም ለሰነዱ ከመጠን በላይ ደግ መሆን ነው)፣ ችግሮቹን ለመፍታት በታለሙት በማክሮ ፖሊሲ እና በመዋቅራዊ እና የሴክተሩ ፖሊሲዎች መካከል የማይናወጥ ግጭት አለ። እኔ ከላይ የገለጽኳቸውን የኢትዮጵያን መዋቅራዊ ችግሮች ለመፍታት የሚታሰቡ የመፍትሔ የፖሊሲ ሐሳቦች በሚከተሉት ሦስት ጉዳዮች ማዕቀፍ ዉሰጥ ሊወጠኑ ይገባል።

በመጀመሪያ፣ ይህንን የሚከውኑ ኀይሎች ሊታወቁ ይገባል (ይህም ፖለቲካዊ፣ ኢኮኖሚያዊ፣ ሳይንሳዊ እና ቴክኖሎጅ፣ አካባቢያዊ፣ ባሕላዊ እና ማኅበራዊ/ለምሳሌም ዘወጌያዊ/ መልክ ይይዛል)፤ ኹለተኛ፣ ለዚህ ጉዳይ ያሉንና ሊገኙ የሚችሉ ሀብቶች (የሰው እና የተፈጥሮ ሀብቶች፣ የሀገር ውስጥ ቁጠባ እና ከውጭ የሚገኙ የገንዘብ ሀብቶች)፤ እና ሦስተኛ፣ ልናሟላቸዉ የምንፈልጋቸው የሕዝብ ፍላጎቶች (ማለትም ለምሳሌ እንደ የቅንጦት እና ከፊል የቅንጦት ዕቃዎች ላይ ከማተኮር ይልቅ በተቃራኒው አስፈላጊና መሰረታዊ በሆኑ ዕቃዎች እና አገልግሎቶች ላይ ማተኮር)።

እንዲህ ዓይነቱ የትነተናና የአስተሳሰብ ማዕቀፍ “በአገርበቀሉ” ሰነድ ላይ በፍፁም አይታይም። ከላይ የገለጽኳቸውን በኢትዮጵያ ያሉትን መዋቅራዊ ችግሮች ለመፍታት ከእንደዚህ አይነቱ የትነተናና የአስተሳሰብ ማዕቀፍ የሚመዘዙ የሚከተሉትን አይነት ተጨባጭ በርካታ የፖሊሲ አቅጣጫዎችን መውሰድ ያስፈልጋል። በመጀመሪያ፣ የማምርት አቅምንና ምርታማነትን ማሻሻል፣ በቁጠባ ሀብትን ማሰባሰብ እና እሱንም በውጤታማነት መጠቀም ፣ የሰው ሀብት ልማት፣ የሳይንሳዊ እና የቴክኖሎጂ መሠረትን ማጠናከርና፣ ወደ ፊትም ወደ ኋላም ተያያዥና ተመጋጋቢ የሆኑ ምርቶችንና አመራረትን አሰባጥሮ ማስፋፋት፤ በኹለተኛ ደረጃ፣ የሕዝቡን የገቢ ደረጃ እና የገቢ ስርጭት ማሻሻል፣ የግል ወይም የመንግስት የሚል ፅንፍ ሳይዙ በመንግሥትና በግሉ ክፍለኢኮኖሚ መካከል ልዩና ተገቢ ሚዛን መጠበቅ፣ ለዘላቂ ልማት የሚሆን የኢኮኖሚያዊ ማበረታቻዎች እና የፖለቲካ መረጋጋት ሁኔታዎችን ማስቻል፣ የሀብት ብክነትን ማሰወገድና በተለያዩ የኅብረተሰብ ክፍሎች መካከል ያለውን የገቢ ክፍፍል ማሻሻል፤ በመጨረሻም በጣም መሰረታዊና አስፈላጊ ሸቀጦች ላይ በማተኮር በተለይም በምግብ ራስን መቻል፣ በገቢ ንግድና በውጭ ፋይናንስ ላይ ያለንን ከፍተኛ ጥገኛነትን በዕቅድና በሂደት መቀነስና አጠቃላይ አገራዊ ፍጆታችንና የአገር ውስጥ ምርታችንን ተመጋጋቢ እነዲሁኑ ማቀናጀት ናቸው።

እነዚህ ከላይ የዘረዘርኳቸዉ የፖሊሲ አቅጣጫዎች በሙሉ በሰነዱ ላይ አለመጠቃለላቸዉ መሰረታዊ ድክመቱ መሆኑ እንደተጠበቀ ሆኖ፣ ከእነዚህ ጉድለቶች መካከል ዋነኛውና “አገርበቀሉ” ፖሊሲ የረሳው ጉዳይ የሰለጠነ የሰው ኀይልና የባለሙያ ጉድለት ነው። ሆኖም እንደዚህ ያለውን ፖሊሲ ለማውጣት (ለምሳሌም በዚህ ሰነድ በግልፅ እንደሚታየዉ)፣ ለመተግበር እና አተገባበሩን ለመቆጣጠር ይህ የሰለጠነ የሰው ኀይል መሠረታዊው ጉዳይ ነው።

5. ምንም እንኳን ከላይ እንደተጠቀሰው ሰነዱ መሰረታዊ ችግሮች ያሉበትና ፈረንጆቹ እንደሚሉት ሰይጣኖቹ ብቅ ብቅ የሚሉት ወደ ፊት በዝርዝር በሚወጣው ፖሊሲ ውስጥ ቢሆንም፣ የቀረቡት የማክሮ ኢኮኖሚና የፋይናንስ ዘርፍ ፖሊሲዎች አንዳንድ ጥሩ ገጽታዎችም አሏቸው። እንደ ክፉ ዕጣ ሆኖ ግን ብዙ አይደሉም።

በዚህ የበጎ ፖሊሲዎች ዝርዝር ውስጥ ከውጭ ምንዛሪ ገበያጋ የተነሱ አንዳንድ ፖሊሲዎች፣ የመንግሥት ገንዘብ አስተዳደርን ለማስተካከል የታለመው ጉዳይ፣ የዕዳ አያያዝን ለማሻሻል እና ከውጭ የሚገባውን ምርት በአገር ውስጥ ምርት የመተካት ፖሊሲዎች ይካተታሉ። ሆኖም ከዚህ በላይ ከገለጽኩት ግዙፍ የሰነዱ ድክመቶች አንጻር እነዚህንም ቢሆን እንደገና መመርመር እና የአጭር ጊዜ የማክሮ ኢኮኖሚ እንዲሁም የገንዘብ ፖሊሲዎች በረጅምና በመካከለኛ ጊዜ ከታሰቡት መዋቅራዊና ክፍለኢኮኖሚያዊ (የሴክተሮች) ፖሊሲዎች ጋር የሚጋጩ የፖሊሲ አቅጣጫዎችና ውጤቶችን ስለሚያሳይ፣ ይህንን ለመፍታት መሞከርም አስፈላጊ ነው። ለምሳሌ፣ በሰነዱ ላይ ባሉ ቁጠባን ማበራታትና በአነስተኛ ወለድ መዋዕለ ንዋይን ማበረታታትን በሚመለከቱ ፖሊሲዎች መካከል ተቃርኖ ማየት ይቻላል፣ የታሰበው ጥብቅ የገንዘብና የፊሲካል ፖሊሲና የእስካሁኑን የኢኮኖሚውን ዕድገት ፍጥነት የማስቀጠል ፖሊሲ መሀልም ተቃርኖ ይታያል፤ ፖሊሲው ይፈልጋል የተባለው የ10 ቢሊዮን ዶላር ወጪና ከዕዳ ጫናና በዘላቂነትን ከውጭ ፋይናንስ ጥገኘነት የመውጣት ፖሊሲዎችም ተቀርኖ ይታይባቸዋል። ጨቅላ ኢንዱስትሪዎችን በመሳደግ ተወዳዳሪ የማድረጉ ፖሊሲና ገበያውን በብርቱ የሚከፍተዉ የነፃ ገበያ ፖሊሲም (የአለም የንግድ ድርጀትን በፍጥነት መቀላቀል የሚለዉን ፖሊሲ ጨምሮ) ተቃርኖ ይታይባቸዋል፣ መንግሥት ድህነትን ለመቀነስና እነዚህን ግዙፍ ሥራዎች ለመሥራት የሚያስፈልገው አቅምና ይህንን አቅም የመገንቢያ ምንጮች የሆኑ ቁልፍ ቁልፍ ስትራቴጂካዊ ንብረቶችን፣ ኢትዮቴሊኮምን ጨምሮ፣ ለመሸጥ ማቀድም ተቃርኖ ከሚታይባቸው ጉዳዮች ከብዙ ጥቂቶቹ ናቸው። ለአብነትም መንግስት ከልማት ድርጅቶች ዘንድሮ ካገኘዉ 45 ቢሊዮን ብር ዉስጥ የቴሌ ብቻ ድርሻ 60 በመቶ ሆኖ ቴሌ አይነቱን መሸጥ የመንግስት አቅምን ሊያኮስስ እንደሚችል ማየት ይቻላል፡፡

6. ይህን የመሰለ ግዙፍ ድክመት ለማረም ምን ማድረግ ይበጃል? የሚለው ጥያቄ መሰረታዊና በማጠቃለያ መልክ የማነሳው የምክረሐሳቤ መንደርደሪያ ነው። የምክረሐሳቡ አጠቃላይ ነጥብ ከላይ ከተዘረዘሩት ድክመቶች አንጻር ፖሊሲውን እንደገና መመርመር እና ተገቢ የእርምት እርምጃ መውሰድ ያስፈልጋል የሚለዉ ሲሆን፣ በተጨማሪ የሚከተሉትን አራት የፖሊሲ አቅጣጫዎች ማየት ጠቃሚ ይመስለኛል፡

ሀ.) (i) በታለመው የኢኮኖሚ ዕድገት እና በምግብ አቅርቦት ዕድገት፣ እንዲሁም በውጭ ምንዛሬ የማፍራት አቅም መካከል ያለውን የዘርፎቹን ዕድገት አለመመጣጠን እንዴት እንደሚፈታ ዕቅድ ማውጣት፤ በአጭር ጊዜ ውስጥ በአነስተኛ ወጪ ከፍተኛ የግብርና ምርት/የምግብ አቅርቦት መጨመር የሚቻለው አነስተኛ የመስኖ ልማት በማስፋፋት፣ የማዳበሪያ እና የምርጥ ዘር አቅርቦት በማሳደግና በረዥም ጊዜ ደግሞ የመሬት ስሪቱንና ተያያዥ ጉዳዮችን በመፈተሸ ነው። ለሁለቱም የመንግስት ድጋፍና ሚና ቁልፉ መሆኑን ልብ ይሏል፡፡ (ii) በአጭር ጊዜ፣ በዝርዝር (ጉዳይ በጉዳይ) የውጪ ምንዛሪ ቁጠባና የማፍራት አቅም ላይ ያነጣጠረ ሥራ መሥራትና በረዥም ጊዜ ከቻይና እና ከሌሎች የልማት አጋሮች ጋር በመተባበር በተፈበረከ የወጪ ንግድና የኢንዱስትሪው ዕድገት ላይ ማተኮር ነው። እነዚህ የፖሊሲ አቅጣጫዎች የማክሮ ኢኮኖሚውን የመናጋት ችግርን በአጠቃላይ እና የዋጋ ንረትን (ግሽበትን) በተለይ በዘላቂነት ለመፍታትም ቁልፍ ጉዳዮች ናቸው። (iii) መሠረታዊ የሆኑትን የሸቀጣሸቀጦች አቅርቦት ሰንሰለት በማሳጠርና በማሳለጥ ምርቶቹን በአነስተኛ ዋጋ ለከተሞች ነዋሪዎች በቀበሌ ሱቆች ወይም የወጣቶችን የሥራ ፈጠራ እቅዶችን በመጠቀም ወይም ከግሉ ክፍለ ኢኮኖሚን በመቆጣጠር በአነስተኛ ዋጋ እንዲያቀርቡ በማድረግ የእነዚህን አቅራቢዎችንና ደላሎችን ተገቢ ያልሆን የጠቅላይነት ጉለበት መቆጣጠር ያስችላል።

ለ.) ይህ የመንግሥት ፖሊሲና ዕቅድ በዋና ዋና የመንግሥት መሥሪያ ቤቶች ውስጥ አቅም ያላቸው ባለሙያዎች (ቴክኖክራቶች) የሌሉት ከሆነ፣ የምኞት ዝርዝር እንጂ በተግባር የሚገለጥ ዕቅድ አይሆንም። ስለዚህ (i) መንግሥት በዋና ዋና የመንግሥት መስሪያ ቤቶች “የፕሮጄክት ትንተና እና ግምገማ ጽሕፈት ቤት”አዘጋጅቶ ቢያንስ 10 በሚሆኑ ከፍተኛ አቅም ያላቸው ኢኮኖሚስቶች፣ ኢንጂነሮች እና የኢንፎርሜሽንና ኮሚኒኬሽን ባለሙያዎችን ማደረጃት ያስፈልገዋል፣ ይህንን በአጭር ጊዜ የእቅድ ዘመን በተለይ በኢንዱስትሪ፣ በግብርና እና ፋይናንስ ሚኒስቴር መሥሪያ ቤቶች ውስጥ ቢያደርገው ጥሩ ነው። በመካከለኛው ጊዜ እቅዱ ደግሞ ከግሉ ዘርፍ በተሻለ የሚከፍልና አገራቸውን ለማገልገል የሚፈልጉትን ብሩህ ወጣቶች የሚስብ፣ ለመንግስት መስራት ታላቅ ክብር መሆኑን በህብረተሰቡ ወስጥ የማስረጽ አደረጃጀት ያለው የመንግሥት ሠራተኛ አሰራር ስርዓት መተግበር አለበት (ይህንንም ከደቡብ ኮሬያ፣ ከታይዋን፣ ከጀርመን ወዘተ መማር ጥሩ ነዉ)። (ii) በተያየዥም እንደዚህ ያሉትን የየሚኒስቴር መስሪያ ቤት ቢሮዎች በሙሉ ለመቆጣጠር፣ የእነሱን የመተንተንና የማሰፈጸም አቅምም ለማሻሻልና፣ አጠቃላይና ጠቋሚ ዕቅድ ገግሉከፍለ ኢኮኖሚ ተዋናዮችጋ በመነጋገር ለማዉጣት በፕላን ኮሚሺን ስር “የልማት ፕሮጄክቶች ትንተና እና የክትትል ክፍል” ማዘጋጀት፣ (iii) እንደ ምክትል ሚኒስትሮች (ሚኒስቴር ዴታዎችና) እና እንደ ሚኒስተር ባሉ የፖለቲካ ቦታዎች መካከል ልዩነቶች መፍጠር ። የምክትሎቹ ቦታ በሙያተኛ እና በችሎታ በተመረጡ ብቻ እነዲያዝ ማድረግ። በብሔራዊ ባንክ የምርምር ክፍል ውስጥ የገንዘብነክ ጉዳዮችን በዝዝር የሚያሳይ የማክሮ ኢኮኖሚያዊ ሞዴልን (የሂሳብ ምስለኢኮኖሚ) ማዘጋጀት፣ በፕላን ኮሚሽን ውስጥ ደሞ ለበጀት አፈፃፀም አገልግሎት የሚውል ዝርዝር የፋይናንስ ብሎክ ያለው የማክሮ ኢኮኖሚያዊ ሞዴልን ማዘጋጀት (ስለ ኹለቱም ጉዳዮች ከኬንያ መማር)። እነዚህ ሞዴሎች ወይም ምስለኢኮኖሚዎች ደግሞ በፕላን ኮሚሽን ስር መደራጀት ባለበት የጠቋሚና ፍኖታዊ እቅድ ማዘጋጂያ የኢኮኖሚ ዕድገት ሞዴል መታገዝ አለባቸው። አገሪቱ ያላትን ምርጥ ባለሙያዎችንና ምርጥ ጭንቅላቶችን ከአገር ዉስጥም ከትዉልደኢትየጵያዊየንም ለመሳብና ያሉትንም ለመያዝ፣ በሒደትም ዘላቂ የሆነ የአቅም ግንባታ ለማካሔድ፤ ለዚህ ተብሎ ከበድ ያለ የመንግስት በጀት መመደብ አለበት።

ሐ.) መንግሥት የፖሊሲ ምርምርንና ትንታኔን ከውጭ በቴክኒክ ድጋፍ ሥም ለሚመጡ፣ ስለ አገሪቱ የፖለቲካ፣ ኢኮኖሚያዊ እና ታሪካዊ ሁኔታ የጠለቀ እውቀት ለሌላቸውና ምናልባትም ለመጡበት አገርና ድርጅቶች ብሔራዊ ጥቅም ለሚሰሩ ሰዎች ትቶ ከኋላ ተመልካችና የኔነዉ ባይ ብቻ መሆን የለበትም። በምትኩ አገራዊ የማኅበራዊኢኮኖሚያዊ ምርምር ማዕከሎችን፣ የኢትዮጵያ ኢኮኖሚስቶች ማኅበርን፣ የአገሪቱ ዩኒቨርሲቲዎች የኢኮኖሚክስ የትምህርት ክፍሎችን በመጠቀም ፖሊሲውን በመቅረፅ እና በመተግበር መንግሥት የባቡሩ ዋንኛ ሾፋሪ እንጂ ተሳፋሪ መሆን የለበትም።

በዚህ ስሌት እንደ የዓለም የገንዘብ ድርጅት፣ የዓለም ባነክ እና የሃርቫርድ ቡድን ያሉ የቴክኒክ “ድጋፍ ሰጪዎች” ድጋፍ ሰጪዎች እንጂ አሁን እየተደረገ እንዳለው እነሱ የባቡሩ ዋንኛ ሹፌር መንግሥት ደግሞ ተሳፋሪና የኔ ነዉ/አገር በቀል ነዉ/ ባይ መሆን የለበትም። መንግሥት ከዚህ ሁኔታ ወጥቶ የአገሪቱን ምርጥ ተመራማሪዎች ከላይ ከጠቀስቸዉ ተቋማት በመያዝ ዋና ዋና በሚባሉ መሥሪያ ቤቶች (በግብርና፣ በኢንዱስትሪ፣ በማዕድን፣ በቱሪዝም ወዘተ) እና በፕላን ኮሚሽን ውስጥ ካሉና ስለእያንዳንዱ ዘርፍ እና በእያንዳንዱ ሚኒስቴር ውስጥ ጥልቅ ዕውቀት ባላቸው የመንግሥት ባለሙያዎች/ቴክኖክራቶች (ለምሳሌ በብሔራዊ ባንክ፣ ባንኮችን የመቆጣጠር ጉዳይ ላይ አቶ ጌታሁን ናናን፣ በብሔራዊ እቅድ ላይ አገሪቱ አላት የሚባሉ ቴክኖክራቶችን ለምሳሌም አቶ ጌታቸው አደም፣ አቶ መኮንን ማንያዘዋልና እና አቶ መዝገበ፤ በመንግሥት ኩባንያዎች አመራር ላይ ደግሞ የአየር መንገዶቹን አቶ ተወልደ ገ/ማሪያም እና አቶ ግርማ ዋቄን፣ ስማቸዉን የዘነጋኋቸዉን የዉልና ማስረጃ መስሪያ ቤትን ያዘመኑት የቀድሞ ስራአሰኪያጅ… እና ሌሎችንም ወዘተ) በማቀናጀት የልማቱና የዕድገቱ ቁልፍ ችግሮች ምን እንደሆኑ ለማወቅ ጥልቅ ጥናትና የዕድገቱ ማነቆዎችን የመለየት ሥራ ማካሔድ አለበት።

ይህ ጉዳይ ወደ ፊት በጠቅላይ ሚኒስትር ጽሕፈት ቤት ሥር በሚቋቋም እውነተኛ የባለሙያዎች የጠቅላይ ሚኒስትሩ የአማካሪ ምክር ቤት መከናወን አለበት፣ አባላቱም በችሎታቸው እንጂ በርዕዮተ ዓለም፣ በፖለቲካዊ አቋማቸውና በዓለም የገንዘብ ድርጅቶች የገንዘብና የፖለቲካ ተፅዕኖ መመረጥ የለባቸውም (ወደ ፊትምለዘልቄታው፣ ይህንን ዓይነቱ ተቋም የሕገመንግሥቱ አካል ቢደረግ ጥሩ ነው፤ ለዚህም የደቡብ ኮሪያና የአሜሪካን አሰራር ማየት ጥሩ ነው)።

መ.) በመጨረሻም በሚቀጥሉት ከአምስት እስከ ዐሥር ዓመታት ውስጥ ኢትዮጵያ ከእርዳታ እና ከው ፋይናንስ ጥገኝነት እንዴት እንደምትወጣም የሚያካትት ዘላቂ የልማት ወጪ አሸፋፈን ስልት ሊቀይስ ይገባል። ይህ ስልትም ቢያንስ የሚከተሉትን ጉዳዮች የሚያካትት መሆን አለበት፡: (1) የሀገር ውስጥ ሀብት/ቁጠባን ማሰባሰብ፣ (2) የሀዋላ ገቢን ማጎልበት፣ (3) መዋቅራዊ ሽግግር በማምጣት የውጪ ምንዛሪን በበቂ የማፍራትን ጉዳይ ከምዕራቡም ከምሥራቁም የልማት አጋሮችጋ በመተባበር መከወን፣ በተለይ የደቡብደቡብ አጋርነትና ትብብርን (በተለይም የምሥራቅ ኤስያን፣ ቻይናን፣ ሕንድ እና ደቡብ አፍሪካን) በማጎልበት ግንኙነቱን ለዚህ ጉዳይ በዕዉቀት መጠቀም ሊታሰቡባቹወ የሚገቡ የፖሊሲ አቅጣጫዎች ናቸው።ለምሳሌ ባለፉት አስርተ አመታት ከቻይና መበደራችን በራሱ ችግር አልነበረም፤ እኔ ካካሄድኳቸዉ ብዙ የቻይናና አፈሪካ ጥናቶች ተነስቼ የተረዳሁት ጉዳይ ቢኖር፣ የቻይናን የአፈሪካ ስትራቴጂ ተረድተንና ኢትዮጵያ በዛ ላይ ያላትን ሚና ተገንዝበን፣ ከዚህ በላይ በምክረሃሳብ መልክ በሰጠሁት አይነት በዕዉቀትና ሳንሰርቅ ብንጠቀምበት ኖሮ፣ ቻይና ባለፉት አስርተ አመታት የሰጠችን የልማት ዕድል በትዉልድ አንዴ የሚገኝ ዕድል ነበር፡፡ በግብዝነታችን ግን አልተጠቀምንበትም፡፡ አሁንም ከገባን ጨርሶ የሞተ ዕድልም አይደለም፡፡